Nếu quả thực như vậy, chúng ta đang bỏ lỡ một phần vô cùng quan trọng trong quá trình phát triển toàn diện của một con người, đặc biệt là ở lứa tuổi trẻ em.

"Giáo dục" và "Đào tạo": Hai mặt của một quá trình

Trước hết, cần hiểu rõ hơn về hai khái niệm này. "Giáo dục" thường mang ý nghĩa rộng lớn hơn, là quá trình truyền thụ kiến thức, văn hóa, những giá trị nền tảng, giúp con người mở mang trí tuệ, có hiểu biết về thế giới xung quanh. Nhà trường với những môn học cụ thể đang làm rất tốt vai trò này.

Trong khi đó, "đào tạo" lại mang hàm ý của sự rèn luyện, thực hành để hình thành nên những kỹ năng, phẩm chất, thói quen, năng lực cụ thể. Đó có thể là kỹ năng giải quyết vấn đề, kỹ năng giao tiếp, khả năng làm việc nhóm, tính kỷ luật, lòng trắc ẩn, sự kiên trì, hay đơn giản là những thói quen tốt trong sinh hoạt hàng ngày. "Đào tạo" giúp con người biết cách áp dụng kiến thức đã học vào thực tế cuộc sống, biết cách ứng xử và hội nhập với cộng đồng.

Như vậy, "giáo dục" cung cấp "nguyên liệu" còn "đào tạo" là quá trình "gia công, chế tác" để tạo nên "sản phẩm" cuối cùng – một con người hoàn thiện.

"Đào tạo" không chỉ dành cho người lớn

Quan niệm cho rằng "đào tạo" chỉ dành cho người lớn khi họ cần học một nghề hay một kỹ năng chuyên môn để làm việc là một thiếu sót lớn. Ngay từ khi còn nhỏ, trẻ em đã rất cần được "đào tạo" những kỹ năng sống cơ bản, những phẩm chất đạo đức nền tảng. Việc dạy một đứa trẻ biết nói lời cảm ơn, xin lỗi, biết xếp hàng chờ đến lượt, biết chia sẻ đồ chơi với bạn, biết tự dọn dẹp phòng ốc... đó chính là "đào tạo".

Quá trình "đào tạo" này không phải là những bài giảng khô khan hay những hình phạt nghiêm khắc, mà nó thẩm thấu qua từng hành động, lời nói, cách ứng xử của cha mẹ, thầy cô và những người xung quanh. Nó là sự kiên nhẫn uốn nắn, là cơ hội để trẻ được thực hành và rút kinh nghiệm.

Khi nhà trường mới chỉ chú trọng "giáo dục"...

Không thể phủ nhận vai trò to lớn của nhà trường trong việc cung cấp kiến thức cho học sinh. Tuy nhiên, với sĩ số lớp đông, chương trình học nặng về kiến thức và áp lực thành tích, đôi khi việc "đào tạo" từng cá nhân học sinh về kỹ năng sống, phẩm chất đạo đức một cách sâu sát và toàn diện có thể chưa được như kỳ vọng. Nhiều trường học hiện nay cũng đã và đang nỗ lực lồng ghép các chương trình giáo dục kỹ năng sống, nhưng thời lượng và điều kiện có thể còn hạn chế.

Đây chính là lúc vai trò của gia đình trở nên cực kỳ quan trọng.

Cha mẹ ơi, hãy là người "đào tạo" chính cho con!

Nếu nhận thấy nhà trường đang làm tốt phần "giáo dục" nhưng có thể chưa đủ sâu sát trong việc "đào tạo" con bạn thành một con người với đầy đủ phẩm chất và kỹ năng cần thiết để hòa nhập xã hội, thì chính cha mẹ phải là người gánh vác trách nhiệm này. Đừng phó mặc hay nghĩ rằng đó chỉ là việc của thầy cô.

Vậy, cha mẹ có thể "đào tạo" con như thế nào?

• Làm gương: Trẻ em học hỏi rất nhiều từ việc quan sát và bắt chước người lớn. Cách cha mẹ nói chuyện, ứng xử với nhau, với người xung quanh, cách giải quyết vấn đề trong cuộc sống hàng ngày chính là những bài học "đào tạo" trực quan và hiệu quả nhất. Hãy là tấm gương về sự trung thực, lòng nhân ái, sự kiên trì và trách nhiệm.

• Dạy những điều nhỏ nhặt: Đừng xem thường việc dạy con những kỹ năng tự phục vụ bản thân (tự ăn, tự mặc quần áo, tự dọn dẹp đồ chơi), những quy tắc ứng xử cơ bản (chào hỏi, cảm ơn, xin lỗi), hay cách quản lý cảm xúc. Chính những điều nhỏ nhặt này xây dựng nên nền tảng nhân cách vững chắc.

• Tạo cơ hội trải nghiệm và thực hành: Hãy cho con cơ hội được làm việc nhà, tham gia vào các quyết định nhỏ trong gia đình, được tự giải quyết những xung đột với bạn bè (trong sự giám sát và định hướng của cha mẹ). Trải nghiệm thực tế và cả những thất bại (nếu có) sẽ là những bài học "đào tạo" quý giá.

• Kiên nhẫn và nhất quán: "Đào tạo" là một quá trình dài hơi, đòi hỏi sự kiên nhẫn và nhất quán từ cha mẹ. Sẽ có lúc con không nghe lời, sẽ có lúc con mắc lỗi. Điều quan trọng là cha mẹ cần giữ vững nguyên tắc, giải thích cho con hiểu đúng sai và động viên con sửa chữa.

• Giao tiếp và lắng nghe: Dành thời gian trò chuyện, lắng nghe những suy nghĩ, cảm xúc của con. Điều này không chỉ giúp cha mẹ hiểu con hơn mà còn là cơ hội để định hướng, giải thích và "đào tạo" con về các giá trị sống.

• Dạy con về trách nhiệm: Từ việc nhỏ như chịu trách nhiệm về bài tập về nhà, việc nhà được giao, đến lớn hơn là trách nhiệm với lời nói và hành động của mình. Một người có trách nhiệm sẽ luôn được xã hội tôn trọng.

• Khuyến khích sự tự lập và tư duy phản biện: Thay vì làm hộ con mọi việc hay áp đặt suy nghĩ, hãy khuyến khích con tự suy nghĩ, tự đưa ra quyết định (phù hợp với lứa tuổi) và tự chịu trách nhiệm với quyết định đó.

Ngành giáo dục của chúng ta sẽ thực sự trọn vẹn khi cả "giáo dục" và "đào tạo" đều được coi trọng và thực hiện song hành. Nhà trường cung cấp tri thức, mở mang trí tuệ, còn gia đình, với tình yêu thương và sự kiên trì, sẽ là nơi "đào tạo" nên những con người có phẩm chất tốt đẹp, có kỹ năng sống vững vàng, sẵn sàng trở thành những công dân có ích cho xã hội.

Đừng bao giờ nghĩ rằng "đào tạo" là việc gì đó quá xa vời hay chỉ dành cho người lớn. Ngay từ hôm nay, mỗi bậc cha mẹ hãy ý thức sâu sắc hơn về vai trò "đào tạo" của mình, để mỗi đứa trẻ không chỉ giỏi kiến thức mà còn thực sự là một CON NGƯỜI theo đúng nghĩa trọn vẹn nhất.